جنگجویان طالبان در نبود جنگنده‌های آمریکایی در آسمان افغانستان و نظامیان آمریکایی در زمین این کشور، عملیات گسترده غصب‌ زمین، پیشروی نظامی و تصرف شهرستان‌ها را در پیش گرفته‌اند و به نظر می‌رسد هدفشان وادار کردن دولت افغانستان به تن دادن به روند صلح براساس شرایط طالبان یا شکست کامل نظامی است.

مقیاس و سرعت عملیات طالبان و ضعف نیروهای دولتی برای جلوگیری از پیشروی آن‌ها به این نگرانی‌ها دامن زده است که روند کند مذاکرات صلح نتواند چارچوب منصفانه تقسیم قدرت را در آستانه خروج کامل نیروهای آمریکایی در آخر ماه اوت فراهم کند.

شورشیان طالبان عمدتا با حملات گسترده که نیروهای دولتی را غافلگیر می‌کند، زمان و میدان جنگ را تعیین می‌کنند. این شورشیان توانسته‌اند به‌سرعت مراکز ولایت‌ها را محاصره کنند و گذرگاه‌های کلیدی را به تصرف خود درآورند.

اما کارشناسان می‌گویند اینکه جنگجویان طالبان مجهز به سلاح سبک بتوانند وارد کابل شوند که در حصار دیوارهای امنیتی محکم و مجهز به پشتیبانی نیروی هوایی است، بسیار نامحتمل است و شورشیان توانایی تصرف پایتخت را ندارند.

با این حال، گروه طالبان با بستن شاهراه‌های مالی کابل و ادامه جنگ برای از بین بردن روحیه نیروهای امنیتی در اطراف، می‌کوشند دولت را به سمت فروپاشی ببرند.

ابراهیم باهیس، کارشناس گروه بین‌المللی بحران، به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «احساس من این است که طالبان همچنان روند سیاسی را ترجیح می‌دهد. البته روندی که از هر جهت تسلیمی باشد. اگر این روند شکست بخورد، طالبان می‌خواهد در موقعیتی باشد که بتواند راه نظامی را در پیش گیرد.»

مقام‌های آمریکایی که پیش‌تر از طرح مذاکرات صلح با طالبان حمایت می‌کردند، اکنون از رفتار شورشیان و سیاستی که خلاف انتظار جامعه جهانی در پیش گرفته‌اند، انتقاد می‌کنند.

ژنرال کنت مک‌کنزی، فرمانده ستاد نیروهای مرکزی آمریکا که اکنون فرماندهی عملیات‌های باقیمانده نیروهای آمریکایی در افغانستان را نیز بر عهده گرفته است، گفت: «نیاز است برخی اقدام‌ها از طالبان ببینیم که نشان بدهد آن‌ها فقط قصد پیروزی نظامی ندارند.»

طالبان که به‌شدت نیازمند مشروعیت و پذیرش بین‌المللی است، در جریان عملیات‌های نظامی‌اش می‌کوشد روابطش با جهان به هم نخورد. اما این عملیات‌ها به بخش زیادی از دستاوردهای کشور که در پی سرمایه‌گذاری جامعه جهانی شکل گرفته، صدمه زده است. کمیسیون مستقل اصلاحات اداری کشور پنجشنبه ۱۵ ژوییه (۲۴ تیر) گفت ۱۳ میلیون شهروند افغانستان در مناطق تحت کنترل طالبان از دسترسی به خدمات عامه محروم شده‌اند و صدها ساختمان دولتی نیز آسیب دیده است.

اما کشتار طالبان ادامه دارد

نیروهای طالبان ظرف چند هفته بیشترین آسیب را به نیروهای امنیتی افغان وارد کرده‌اند که با دو دهه سرمایه‌گذاری و میلیاردها دلار کمک جامعه جهانی تشکیل شده است.

با از میان رفتن پوشش هوایی نیروهای آمریکایی، گروه طالبان توانست بیش از ۱۵۰ شهرستان کشور را ظرف دو ماه تصرف کند و مقدار زیادی سلاح، مهمات، وسایل نقلیه نظامی و همچنین پاسگاه‌های امنیتی را در کنترل خود بگیرد.

بسیاری از شهرستان‌ها حتی بدون شلیک یک گلوله سقوط کرده‌اند، چرا که گروه طالبان به‌واسطه بزرگان قومی، نیروهای امنیتی افغان را که تدارکات و امکانات اندک داشتند و اراده جنگ در آن‌ها از دست رفته بود، وادار به تسلیم کردند.

عتیق‌الله امرخیل، ژنرال بازنشسته ارتش افغانستان، به خبرگزاری فرانسه گفت: «آسیب‌پذیری نیروهای امنیتی افغان مقابل طالبان غافلگیرکننده بوده است. کمتر کسی انتظار داشت این نیروها به این سرعت از هم بپاشند.»

این عملیات پس از یک فصل قتل‌های هدفمند در زمستان گذشته، آغاز شد. در جریان این قتل‌ها اعضای جامعه مدنی، روزنامه‌نگاران، سیاستمداران و خلبانان نیروی هوایی افغانستان کشته شدند که توانایی کابل برای تامین امنیت کسانی که بیشترین سود را از دو دهه حضور جامعه جهانی برده‌اند، زیر سوال برد.

هیچ فرد یا گروهی مسئولیت بسیاری از این ترورهای هدفمند را بر عهده نگرفت اما کارشناسان نظامی آن را کار طالبان می‌دانند.

 بر اساس گزارش شبکه تحلیلگران افغانستان که اوایل ماه جاری منتشر شد، «شهرهایی مانند کابل دژ مقاومت طالبان خواهند بود که از جامعه مدنی و سیاسی نیرومندی برخوردارند. از این رو، هدف گرفتن روشنفکران کشور به امید تصرف نهایی کابل اهمیت نظامی پیدا می‌کند.»

جنگ برای شهرها

دولت افغانستان حملات طالبان را موجی می‌داند که در حال گذر است. اما توقف این موج و پس گرفتن برخی مناطق به‌ویژه گذرگاه‌ها و گمرکات در شمال، غرب و جنوب کشور به مسئله‌ای حیاتی تبدیل شده و خطر زیادی را متوجه نظام این کشور کرده است.

طالبان در مورد حمله به شهرها یا حفظ محاصره پیام‌های گوناگونی می‌دهند و روشن نیست قصد آن‌ها چیست. هرچند رهبران طالبان آشکارا با حمله به شهرها مخالفت می‌کنند، جنگجویان و فرماندهانشان در میدان‌های نبرد، حملاتی را در دامنه‌های شهرهایی مانند غزنی و قندهار انجام داده‌اند که با مقاومت سرسختانه نیروهای امنیتی افغان مواجه شده است. اما این حضور گسترده طالبان در سراسر کشور بی‌سابقه بوده است.

این شورشیان یک روز در آستانه تصرف مرکز یک ولایت در شمال‌غرب کشورند و روز دیگر، تا دروازه‌های قندهار پیشروی کرده‌اند و کنترل بخش عمده کانال‌های گمرکی کشور را به دست گرفته‌اند.

به نظر می‌رسد راهبرد آن‌ها اهداف چندگانه‌ای را دنبال می‌کند؛ طالبان از یک سو می‌خواهند نیروهای هوایی و واحدهای کماندوی کشور را بیش از پیش پراکنده و خسته کنند و از سوی دیگر، دسترسی کابل به منابع درآمدی کشور را قطع کنند. در این میان، گروه طالبان دسترسی دولت مرکزی به پایگاه‌های سنتی ضدطالبان در شمال کشور را نیز که می‌تواند پشتوانه بالقوه تلقی شود، محدود کرده است.

بیل روگیو، کارشناس ارشد در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها، به خبرگزاری فرانسه می‌گوید: «جالب‌ترین نکته درباره عملیات طالبان تمرکز آن‌ها بر شمال و غرب کشور است. طالبان جنگ را به پشت در و اتاق نشیمن افراد قدرتمند افغانستان برده است.»

او می‌گوید: «اگر دسترسی جنگ‌سالاران و دیگر رهبران بانفوذ به پایگاه حمایتی‌شان در شمال و غرب قطع شود، دولت افغانستان از بین خواهد رفت.»